ABC fundacji rodzinnej, czyli podstawowy przewodnik po nowej instytucji w polskim prawie

ABC fundacji rodzinnej, czyli podstawowy przewodnik po nowej instytucji w polskim prawie

W dniu 22 maja 2023 r. weszły w życie długo oczekiwane przepisy regulujące status fundacji rodzinnej. Tego typu fundacje już od dłuższego czasu funkcjonowały w wielu państwach europejskich takich jak Austria czy Niemcy, w związku z czym nadszedł w końcu czas, aby ta instytucja zawitała do Polski.

W tym artykule znajdziesz zwięzłe informacje na temat fundacji rodzinnych, zaczynając od jej pojęcia po wpływ jaki wywarła na polskie prawo.

1. Czym jest fundacja rodzinna

Fundacja rodzinna ma minimalizować ryzyko nieudanej sukcesji i gwarantować kontynuację działalności biznesowej. Przekazanie majątku fundacji rodzinnej ma chronić go przed podziałem, ułatwić jego pomnażanie oraz czerpanie z niego korzyści.

Fundacja rodzinna jest więc instrumentem prawnym tworzonym w celu realizacji szczególnego zadania, jakim jest dysponowanie majątkiem zgodnie z wolą fundatora, również po jego śmierci. Celem fundacji rodzinnej jest ochrona majątku przedsiębiorstwa i rodzinnego poprzez jego utrzymanie w jednych rękach. Fundacja rodzinna pozwoli uniknąć często uciążliwego problemu sukcesji, wobec czego zostanie zachowana całość majątku rodzinnego w perspektywie dłuższej niż jedno pokolenie. W ten sposób rodzinny majątek zostanie zabezpieczony a ciągłość funkcjonowania firmy zachowana, w szczególności gdy spadkobiercy nie mogą lub nie chcą przejąć rodzinnego biznesu.

2. Fundator

Fundatorem może zostać wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Wymogiem koniecznym jest złożenie przez fundatora oświadczenia o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim albo w testamencie, które muszą być sporządzone w formie aktu notarialnego. Założenie fundacji rodzinnej za pomocą testamentu uniemożliwia jednak powołanie fundacji rodzinnej przez kilku fundatorów jednocześnie, które to rozwiązanie możliwe jest w przypadku założenia fundacji rodzinnej aktem założycielskim.

3. Statut oraz majątek fundacji rodzinnej

Obowiązkiem fundatora jest ustalenie statutu fundacji, który musi być sporządzony w formie aktu notarialnego. Statut zawiera szereg obowiązkowych informacji związanych z fundacją, których katalog jest wymieniony w ustawie. Obejmuje m.in. takie informacje jak nazwa fundacji, jej siedziba, listę beneficjentów czy ustanowienie organów i reprezentacji fundacji rodzinnej. Kluczową kwestią jest wartość funduszu założycielskiego, którego wysokość nie może być niższa niż 100 tys. złotych.

4. Kto może zostać beneficjentem

Beneficjentem fundacji rodzinnej – osobą posiadającą prawo do otrzymywania świadczeń – może zostać każdy, niezależnie od wieku czy posiadania zdolności do czynności prawnych, a także sam fundator, bowiem nie ma przeciwwskazań, by po wniesieniu majątku do fundacji rodzinnej, również on otrzymywał od niej świadczenia, chociażby w celu zaspokojenia jego bieżących potrzeb. Beneficjentem może również zostać organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego.

Jakie korzyści przysługują beneficjentom? W zasadzie świadczenia mogą być zdefiniowane przez fundatora dowolnie, wobec czego mogą być zróżnicowane w zależności od tego kto jest ich

adresatem. W ten sposób fundator będący jednocześnie beneficjentem ma możliwość wycofania się z aktywności zawodowej, przy jednoczesnym zabezpieczeniu sobie środków na bieżące utrzymanie.

Świadczenia przyznane beneficjentom mogą mieć zarówno charakter pieniężny bądź niepieniężny. Osobom fizycznym fundacja rodzinna może w szczególności finansować m.in. koszty utrzymania, kształcenia lub leczenia. Natomiast w przypadku organizacji pozarządowej świadczenia mogą polegać na wsparciu ich celów statutowych oraz prowadzonej przez nie działalność pożytku publicznego.

Fundator, zgodnie ze swoją wolą, może zdecydować, że świadczenia będą przyznawane pod warunkiem bądź z zastrzeżeniem terminu (np. pod warunkiem ukończenia studiów czy też ukończenia określonego wieku). Ponadto, fundator jest uprawniony do dokonywania zmian w zakresie beneficjentów i przysługujących im świadczeń bez ograniczeń.

Prawa i obowiązki beneficjenta są niezbywalne, jednak w każdej chwili może on zrezygnować z niektórych albo wszystkich świadczeń lub zrzec się uprawnień beneficjenta. Zrzeczenie się wymaga zachowania formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym a skutkiem niedochowania właściwej formy jest nieważność czynności. Zrzeczenie się wszystkich uprawnień przez beneficjenta jest równoznaczne ze zrzeczeniem się statusu beneficjenta.

5. Organy fundacji rodzinnej

Organami fundacji rodzinnej są zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.

Zarząd składa się z co najmniej jednego członka powoływanego na 3-letnią kadencję, chyba że statut fundacji rodzinnej stanowi inaczej. Do zadań zarządu należy w szczególności prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz jej reprezentowanie na zewnątrz. To na tym organie ciąży odpowiedzialność za faktyczną realizację celów, dla których fundacja rodzinna została utworzona. Co więcej zarząd jest odpowiedzialny za zapewnienie płynności finansowej i wypłacalności fundacji, jak też informowanie beneficjentów fundacji o przysługujących im świadczeniach. Istotnym jest, że członek zarządu przy wykonywaniu swoich obowiązków musi dołożyć należytej staranności oraz postępować w sposób lojalny wobec fundacji rodzinnej.

Rada nadzorcza, co do zasady, jest fakultatywnym organem, a decyzja o jej powołaniu w statucie fundacji rodzinnej należy do fundatora. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy liczba beneficjentów przekracza 25 osób, wtedy ustanowienie rady nadzorczej jest obowiązkowe. Celem rady jest pełnienie funkcji nadzorczej wobec zarządu w zakresie zgodności z prawem oraz aktami obowiązującymi w fundacji rodzinnej, niemniej istnieje możliwość rozszerzenia tych uprawnień w statucie w szczególności poprzez zastrzeżenie, że określone czynności zarządu, będą mogły zostać dokonane jedynie za uprzednim uzyskaniem zgody rady nadzorczej.

Zgromadzenie beneficjentów składa się z beneficjentów fundacji rodzinnej, którym w statucie przyznano uprawnienie do uczestnictwa w nim. Decyzja w tym zakresie będzie należeć do fundatora. Co do zasady to na zarządzie będzie spoczywał obowiązek zwoływania zgromadzenia, którego zadaniem jest podejmowanie najważniejszych uchwał mających głównie zagwarantować ciągłość działalności fundacji rodzinnej.

6. Działalność gospodarcza

Co do zasady fundacja rodzinna nie może prowadzić działalności gospodarczej, niemniej jednak ustawa przewiduje zamknięty katalog wyjątków od tej zasady. Fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić działalność m.in. w następującym zakresie:

1) zbywaniu mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,

2) najmie, dzierżawie lub udostępnianiu mienia do korzystania na innej podstawie,

3) przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą,

4) nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,

5) udzielaniu wybranym podmiotom pożyczek, w tym beneficjentom oraz spółkom, w których fundacja rodzina jest wspólnikiem lub akcjonariuszem,

6) obrocie zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej, w tym wypłatą świadczeń beneficjentowi, lub prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.

7. Fundacja rodzinna a podatki

Fundacja rodzinna jest bardzo korzystnym rozwiązaniem biorąc pod uwagę kwestie podatkowe. W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że fundacja rodzinna została zwolniona od podatku CIT, w związku z czym samo założenie fundacji oraz przekazanie jej majątku jest wolne od opodatkowania, jak również dochody uzyskane przez fundację rodzinną z tytułu prowadzonej przez nią działalności w dozwolonym zakresie.

Wyjątek stanowi sytuacja, w której działalność fundacji rodzinnej wybiega poza ustawowe ramy. Dochody osiągnięte w wyniku tak prowadzonej działalności będą opodatkowane podatkiem CIT o stawce 25%.

Natomiast 15% CIT będzie obowiązywał przy wypłacie świadczeń na rzecz beneficjentów oraz od mienia przekazanego w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.

Należy podkreślić, iż przepisy podatkowe najkorzystniejsze są dla beneficjentów należący do tzw. „grupy zerowej”, czyli najbliższej rodziny fundatora oraz dla samego fundatora, bowiem świadczenia otrzymane przez nich od fundacji rodzinnej korzystają ze zwolnienia podatkowego PIT oraz podatku od spadków i darowizn. Natomiast osoby fizyczne z pozostałych grup podatkowych będące beneficjentami zobowiązane będą do zapłaty 15% PIT.

8. Zmiany w prawie spadkowym

Wejście ustawy o fundacjach rodzinny spowoduje również zmiany w aktualnych przepisach prawa spadkowego, a dokładniej dotyczących zachowku. Mianowicie przewidziano w nich m.in. możliwość zrzeczenia się zachowku także przed otwarciem testamentu, rozłożenia go na raty, odroczenia terminu płatności, czy też obniżenia jego wysokości. Przykładowo, wysokość zachowku obniżają świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez uprawnionych.

9. Podsumowanie

Fundacja rodzinna to nowa w polskim systemie prawnym forma zabezpieczenia rodzinnego majątku. Umożliwia ona prowadzenie określonej działalności gospodarczej, dając szansę na dobre zainwestowanie oraz pomnożenie majątku rodzinnego. Co więcej, fundacja rodzinna rozwiązuje problemy związane z sukcesją, a także jest opłacalna na gruncie podatkowym, gdzie korzysta z licznych zwolnień lub preferencyjnych stawek. Dzięki fundacji rodzinnej, fundator ma również

możliwość zabezpieczenia najbliższych członków rodziny będących beneficjentami fundacji rodzinnej, w tym także siebie.