W odpowiedzi na liczne pytania kierowane do Kancelarii w zakresie zagadnień prawnych związanych z wjazdem i pobytem obywateli Ukrainy na terenie Rzeczpospolitej, rozpoczynamy cykl krótkich artykułów, przygotowanych w formule pytań i odpowiedzi – tzw. Q&A, które pozwolą przekazać w przystępnej formie zbiór merytorycznych wiadomości w temacie.

Na początek zapraszamy do lektury tekstu poświęconego kwestiom wjazdu na teren Rzeczypospolitej Polskiej, statusu uchodźcy oraz legalizacji pobytu na terytorium RP.

Uchodźca, zgodnie z definicją zawartą w Konwencji Genewskiej z 1951 roku (powtórzoną następnie w art. 13 ust. 1 polskiej Ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej) to osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju pochodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju.

Status uchodźcy to jedna z form ochrony międzynarodowej. Polskie prawo stanowi, że status uchodźcy nadawany jest bezterminowo. Osoba, która uzyskała taki status, może korzystać z większości praw socjalnych przysługujących obywatelom polskim. Status ten pozwala ubiegać się w przyszłości o zezwolenie na pobyt stały, a następnie nawet o obywatelstwo polskie. Dokumentem potwierdzającym fakt nadania cudzoziemcowi statusu uchodźcy jest tzw. „Genewski dokument podróży” (nazywany paszportem genewskim). Dokument ten zastępuje cudzoziemcowi paszport jego kraju pochodzenia. W Polsce wydawany przez Szefa Urzędu ds. Cudzoziemców na okres 2 lat.

Statusu uchodźcy umożliwia:

  • ubieganie się o pracę;
  • ubieganie się oświadczenia socjalne (takie jak: 500+, dla bezrobotnych itd.);
  • założenie działalności gospodarczej;
  • korzystanie z usług medycznych;
  • podróżowanie poza terytorium RP.

O status uchodźcy mogą ubiegać się wszyscy cudzoziemcy – dorośli, małoletnie dzieci cudzoziemców, małoletnie dzieci bez opieki (przy czym w imieniu małoletnich wniosek składają rodzice lub opiekunowie prawni, a w przypadku małoletnich bez opieki wniosek składa kurator lub przedstawiciel organizacji międzynarodowej lub pozarządowej zajmującej się udzielaniem pomocy uchodźcom). Cudzoziemcem (w rozumieniu polskiej Ustawy o cudzoziemcach) jest każdy, kto nie posiada obywatelstwa polskiego.

Po 12 marca 2022 r., tj. po wprowadzeniu specustawy:

Wraz z wejściem w życie Ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: Specustawa), obcokrajowcy, którzy od 24 lutego 2022 roku przebywają na terytorium RP, mogą liczyć na wiele usprawnień. Najważniejszymi założeniami Ustawy są:

  • brak konieczności składania wniosków przez cudzoziemców starających się o status uchodźcy. Zamiast tego potwierdzeniem nadania statusu uchodźcy będzie stempel w ich paszporcie z datą przybycia do Polski;
  • uchodźcy będą mogli legalnie przebywać na terenie RP przez 18 miesięcy, przy zadeklarowaniu chęci pozostania w Polsce, przy czym termin ten liczony jest od dnia 24 lutego 2022 r.;
  • osoby, których dotychczasowy pobyt na terytorium Polski jest / był uznawany za legalny, otrzymają zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat;
  • obywatele Ukrainy mogą również złożyć wniosek i otrzymać numer PESEL, który pozwoli im na korzystanie m.in. z profilu zaufanego;
  • specustawa wyeliminuje zakaz podejmowania zatrudnienia przez pierwsze 6 miesięcy po złożeniu wniosku o status uchodźcy. Pracodawca chcący zatrudnić uchodźcę musi o tym fakcie, w terminie 14 dni, poinformować najbliższy urząd pracy;
  • Ukraińcy uciekający przed wojną będą również mogli zarejestrować się jako osoby bezrobotne lub poszukujące pracy.

Utrudnienia wiążące się ze statusem uchodźcy (dla wniosków złożonych przed 12 marca 2022 r., tj. przed wprowadzeniem Specustawy):

Należy zwrócić uwagę, że status uchodźcy rodzi także pewne utrudnienia. Okres oczekiwania na decyzję o przyznaniu tego statusu wynosi bowiem od 6 do nawet 14 miesięcy. W okresie pierwszych 6 miesięcy osoba ubiegająca się o taki status nie może natomiast podjąć zatrudnienia.

Obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej uznaje się za legalny na podstawie wniosku złożonego do dowolnego organu wykonawczego gminy w Polsce, nadaje się numer PESEL.

W sytuacji braku dokumentów obywatel Ukrainy wraz z wnioskiem o nadanie numeru PESEL składa  oświadczenie o przybyciu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa lub oświadczenie o byciu małżonkiem obywatela Ukrainy, który przybył na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa, a także oświadczenie o prawdziwości danych zawartych we wniosku oraz klauzulę o treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”.

Organ gminy potwierdza tożsamość obywatela Ukrainy na podstawie dokumentu podróży, Karty Polaka lub innego dokumentu ze zdjęciem umożliwiającego ustalenie tożsamości, a w przypadku osób, które nie ukończyły 18. roku życia, również dokumentu potwierdzającego urodzenie. Następnie organ wprowadza te dane do rejestru PESEL. Potwierdzenie tożsamości może nastąpić na podstawie dokumentu unieważnionego, jeżeli umożliwia on ustalenie tożsamości osoby.

W przypadku braku dokumentów, potwierdzenie tożsamości następuje na podstawie oświadczenia. Kopię dokumentu, na podstawie którego dokonano ustalenia tożsamości lub oświadczenia, przechowuje organ gminy wraz z wnioskiem.