Skrócenie terminów zapłaty, podwyższenie wysokości odsetek ustawowych, zobowiązanie największych firm do raportowania do Ministerstwa Rozwoju swoich praktyk płatniczych – to tylko niektóre nowe instrumenty prawne, które wchodzą w życie od 1 stycznia 2020 r. w związku z uchwaleniem ustawy z 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych (Dz.U. z 2019 r. poz. 1649). Nowe przepisy wprowadzają zmiany w wielu obowiązujących ustawach – m. in. w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (która nazywana będzie ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych), w ustawach podatkowych oraz w Kodeksie postępowania cywilnego. Wdrażane zmiany znacząco wpłyną na relacje handlowe między przedsiębiorcami, wzmacniając pozycję mikro, małych i średnich podmiotów (MŚP) w relacjach z dużymi kontrahentami.
Definicja dużych przedsiębiorców, a także mikro, małych i średnich przedsiębiorców, wynika z ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych, która w tym zakresie zawiera odesłanie do załącznika I do rozporządzenia Komisji (UE) nr 651/2014 z 17 czerwca 2014 r. uznającego niektóre rodzaje pomocy za zgodne z rynkiem wewnętrznym w zastosowaniu art. 107 i art. 108 Traktatu (Dz. Urz. UE z 2014 r. L 187, s. 1). do którego treści odsyła ustawa zmieniająca. Zgodnie z rozporządzaniem:
-
do kategorii mikroprzedsiębiorstw oraz małych i średnich przedsiębiorstw należą te, które zatrudniają mniej niż 250 pracowników i których roczny obrót nie przekracza 50 mln euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 43 mln euro (z zastrzeżeniem zasad uwzględniania danych przedsiębiorstw partnerskich oraz powiązanych);
-
dużym przedsiębiorcą jest podmiot niebędący mikroprzedsiębiorcą, małym ani średnim przedsiębiorcą.
Cel nowelizacji
Celem nowych regulacji jest przede wszystkim wprowadzenie rozwiązań mobilizujących dłużników transakcji handlowych (przedsiębiorców i podmioty publiczne) do dokonywania zapłaty w ustalonym terminie, a także ochrona mniejszych podmiotów przed narzucaniem im przez większych kontrahentów zbyt długich terminów zapłaty, co do tej pory w praktyce występowało bardzo często. Nowe przepisy mają więc z założenia wpłynąć w szczególności na poprawę płynności mikro, małych i średnich przedsiębiorców, którzy przy transakcjach z dużymi podmiotami (tzw. transakcjach asymetrycznych), z uwagi na przewagę ekonomiczną tych drugich, często akceptują narzucane im w umowach nieproporcjonalnie długie terminy płatności. Celem ustawy jest również zwalczenie często spotykanego zjawiska kredytowania bieżącej działalności w drodze generowania celowego opóźnienia w zapłacie, które w części przypadków może być dla dłużnika korzystniejsze finansowo, niż inne formy finansowania zewnętrznego, podlegającego wyższemu oprocentowaniu i dodatkowym opłatom.
Skrócenie terminu zapłaty w transakcjach asymetrycznych
W dotychczasowym stanie prawnym przepisy ustawy z 8 marca 2013 r. o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 118; ost. zm. Dz.U. z 2019 r. poz. 2020) nie rozróżniały transakcji handlowych asymetrycznych (czyli takich, w których wierzycielem jest mikro, mały lub średni przedsiębiorca, a dłużnikiem duży przedsiębiorca), od pozostałych. Co za tym idzie przy każdej transakcji, nawet takiej, w której dłużnik ma istotną przewagę gospodarcza, możliwe było określenie przez strony dłuższego niż 60-dniowy terminu płatności, o ile ustalenie takie nie było rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Od 1 stycznia 2020 r. w przypadku, gdy wierzycielem jest mikro, mały lub średni przedsiębiorca, a dłużnikiem duży przedsiębiorca, 60-dniowy termin będzie, z nielicznymi wyjątkami opisanymi poniżej, maksymalnym, jaki będą mogły ustalić strony.
W przypadku gdy strony transakcji asymetrycznej ustalą termin zapłaty przekraczający 60 dni, termin ten nie będzie obowiązywał, a w jego miejsce, z mocy prawa, zastosowanie będzie miał 60-dniowy termin ustawowy. Należy przy tym wskazać, że przy transakcjach asymetrycznych istnieje możliwość wydłużenia terminów zapłaty jeżeli:
-
strony transakcji uzgodnią w umowie badanie towaru lub usługi po ich otrzymaniu przez odbiorcę − termin zapłaty będzie mógł być w takim przypadku przesunięty o długość badania, która jednak nie może być rażąco nieuczciwa wobec wierzyciela;
-
strony przewidują dostawę towaru lub usług w częściach według harmonogramu – w takiej sytuacji możliwe będzie rozłożenie płatności na części według harmonogramu, pod warunkiem że takie rozłożenie zapłaty nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela.
Transakcje symetryczne i transakcje z podmiotami publicznymi
W przypadku transakcji handlowych symetrycznych nadal dopuszczalne będzie ustalenie terminu zapłaty przekraczającego 60 dni, o ile strony wyraźnie ustalą taki dłuższy termin w umowie, i pod warunkiem, że takie ustalenie nie będzie rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. W przypadku, gdy te warunki nie zostaną spełnione, zamiast postanowień umownych ustalających dłuższy niż 60 dni termin zapłaty, strony obowiązywały będą przepisy ustawy przewidujące termin 60-dniowy. Ciężar dowodu, że ewentualnie ustalony termin płatności przekraczający 60 dni nie jest rażąco nieuczciwy wobec wierzyciela, będzie spoczywał na dłużniku.
W transakcjach, gdzie po stronie dłużnika występuje podmiot publiczny, maksymalny termin płatności będzie wynosił 30 dni (z wyjątkiem podmiotu leczniczego, wobec którego stosować można 60-dniowy termin zapłaty).
Możliwość rozwiązania umowy, gdy termin zapłaty przekracza 120 dni
Niezależnie od powyższego, jeśli strony ustalą termin płatności, który przekracza 120 dni od dnia doręczenia faktury lub rachunku, wierzyciel będzie mógł wypowiedzieć umowę lub od niej odstąpić. Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku wypowiedzenia umowy wszelkie należności wierzyciela z tytułu dotychczas dostarczonych towarów lub wykonanych usług staną się wymagalne w ciągu 7 dni.
Obowiązek składania oświadczeń przez dużych przedsiębiorców
Na mocy nowych przepisów na podmioty należące do kategorii dużych przedsiębiorców został nałożony obowiązek złożenia drugiej stronie transakcji oświadczenia obejmującego informację o swoim statusie.
Obowiązek złożenia oświadczenia o statusie dużego przedsiębiorcy ma ułatwić identyfikację rodzaju transakcji tj. ustalenie czy jest ona asymetryczna czy symetryczna. Oświadczenie powinno być złożone co najmniej w takiej formie, w jakiej zawierana jest umowa dotycząca danej transakcji, najpóźniej w momencie zawarcia tej umowy. Niezłożenie oświadczenia może skutkować nałożeniem kary grzywny w wysokości 5000 zł. Z uwagi na powyższe warto rozważyć uaktualnienie wzorów umów o odpowiednie treści oświadczeń.
Podwyższenie odsetek ustawowych
Do końca 2019 r. przedsiębiorcy mogli naliczać odsetki ustawowe za opóźnienia w transakcjach handlowych w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i ośmiu punktów procentowych, czyli 9,5 %. Od 1 stycznia 2020 r. przedsiębiorcy mają prawo do odsetek wyższych o dwa punkty procentowe. Z faktu, że stopa referencyjna nie uległa zmianie, wysokość odsetek za opóźnienie wynosi aktualnie 11,5 %. Należy jednak zaznaczyć, że w przypadku transakcji, w których dłużnikiem jest podmiot leczniczy odsetki za opóźnienia w uregulowaniu płatności pozostały na dotychczasowym poziomie 9,5 %.
Celem podwyższenia wysokości odsetek jest dyscyplinowanie podmiotów gospodarczych, które celowo opóźniają zapłatę należności w celu przedłużenia możliwości korzystania ze środków kontrahenta, traktując taką sytuację jako formę kredytowania na korzystnych warunkach.
Wprowadzenie kar administracyjnych nakładanych przez Prezesa UOKiK na przedsiębiorców, którzy nadmiernie opóźniają się w płatnościach
Nadmierne opóźnienia w płatnościach dają podstawę do nałożenia kary administracyjnej przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. UOKiK będzie mógł nałożyć karę w przypadku, kiedy suma zaległych świadczeń pieniężnych przedsiębiorcy w ciągu 3 kolejnych miesięcy wyniesie co najmniej 5 mln zł do 2021 r. i 2 mln zł w późniejszych latach.
Postępowania będą wszczynane z urzędu, przy czym zawiadomienie o braku płatności w terminie (które może być podstawą wszczęcia postepowania z urzędu) będzie mógł złożyć do UOKiK każdy, zarówno przedsiębiorca, który padł ofiarą bezprawnych praktyk, jak i każda inna osoba posiadająca informację, że dany podmiot nie płaci w terminie swoim kontrahentom. W trakcie postępowania urząd będzie kontrolował płatności z dwóch lat poprzedzających wszczęcie postępowania. Wysokość kary będzie obliczana na podstawie wartości opóźnionych świadczeń i okresu opóźnienia z zastosowaniem stawki odsetek ustawowych za opóźnienie w transakcjach handlowych, według następującego wzoru:
JKP = WŚ × n/365 × OU
gdzie poszczególne symbole oznaczają:
JKP – jednostkową karę za niespełnione lub spełnione po terminie świadczenie pieniężne,
WŚ – wartość niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego,
n – wyrażony w dniach okres, który upłynął od dnia wymagalności niespełnionego lub spełnionego po terminie świadczenia pieniężnego, do ostatniego dnia okresu objętego postępowaniem, albo do dnia jego spełnienia, jeżeli świadczenie pieniężne zostało spełnione w okresie objętym postępowaniem,
OU – odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych, ustalone na dzień wydania decyzji o nałożeniu administracyjnej kary pieniężnej.
Ukarany przedsiębiorca będzie mógł zwrócić się o ponowne rozpatrzenie sprawy przez UOKiK. Następnie będzie miał możliwość złożenia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego.
Zobowiązanie największych firm w zakresie sporządzania corocznego sprawozdania o stosowanych terminach zapłaty
Ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych wprowadza obowiązek corocznego przekazywania przez największych podatników podatku dochodowego od osób prawnych (grup kapitałowych i firm, których dochód przekracza rocznie 50 mln euro), sprawozdań o stosowanych przez siebie terminach zapłaty. Sprawozdania te należy składać ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Raporty będą publicznie dostępne, będzie więc można na ich podstawie wstępnie zweryfikować kontrahenta pod względem stosowanych przez niego polityk w zakresie ustalania terminów płatności oraz ocenić ryzyko związane z ewentualnym podjęciem współpracy. Pierwsze sprawozdania dotyczące praktyk płatniczych mają być opublikowane w 2021 r. (obejmować będą informacje za 2020 r.).
Wprowadzenie wyższych rekompensat z tytułu windykacji przy wyższych kwotach zaległości
Znowelizowana ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych wprowadza rozróżnienie wysokości rekompensaty za windykację, która do tej pory, niezależnie od wartości transakcji, wynosiła 40 euro.
Od 1 stycznia 2020 r. wysokość rekompensaty przysługującej wierzycielowi zależy od wartości brutto należności, która nie została opłacona w terminie. Co za tym idzie, zgodnie z nowymi przepisami, wierzyciel może obciążyć dłużnika, który nie dokonał płatności w terminie, następującymi dodatkowymi opłatami, tytułem rekompensaty za windykację należności:
-
przy wartości należności nie przekraczającej 5.000 zł – równowartość kwoty 40 euro;
-
przy wartości należności wyższej niż 5.000 zł, ale niższej niż 50.000 zł – równowartość kwoty 70 euro;
-
przy wartości należności równej lub wyższej od 50.000 zł – równowartość kwoty 100 euro.
Równowartość kwoty rekompensaty jest ustalana przy zastosowaniu średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne.
Zmiany dotyczące podatku dochodowego
Zmiany w zakresie podatku dochodowego dotyczą ulgi na tzw. złe długi w PIT i CIT. Nowelizacja zakłada m.in. możliwość pomniejszenia przez wierzyciela podstawy opodatkowania o kwotę wierzytelności, jeżeli wierzytelność ta nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności. Ponadto dłużnicy opóźniający się z płatnością muszą liczyć się z obowiązkiem doliczenia do podstawy opodatkowania kwoty nieuregulowanego zobowiązania, jeżeli zobowiązanie nie zostało uregulowane w terminie 90 dni od dnia upływu terminu płatności określonego w fakturze (rachunku) lub umowie.